Avantura duha | Avantura čitanja | Avantura pisanja

Slika Balkana (I)

Iz skupa predstava o Balkanu kakve su “zaostalost”, “brutalnost”, “separatizam”, “nehigijena”, zavisno od preovlađujućih kulturnih prilika i političkih potreba, u putopisima bi se izdvajala jedna koja podržava stereotipizaciju poluostrva; personifikuje ga kao opasnog ratnika na rubnom području; potencijalnog kriminalca; pretnju po demokratski poredak. Ipak, ni takav Balkan ne odlikuje nekakva stabilna, nepromenljiva simbolika nego ciklično smenjivanje slika koje dopušta tvorenje takozvanog balkanističkog diskursa. Mada se nekima čini da su granice balkanizma isuviše porozne da bi se mogao smatrati diskursom, razumevanje pojma diskursa zahteva umožavanje njegovih smislova. Mnoštvo značenja taloži se ostavljajući trag u napisanom i izgovorenom o Balkanu. U nepreglednom prostoru značenja diskursa danas je u upotrebi ono o organizovanoj grupi izjava kojima upravljaju pravila i konvencije kojih korisnik uglavnom nije svestan. Imajući na umu da putnici - pisci o Balkanu nisu svesni odnosa znanja/moći smeštenog unutar govora o njemu, bez krupnijih nedoslednosti možemo govoriti o balkanističkom diskursu. Ali, od čega je on sastavljen, kako je proizvođen i šta mu daje moć i delotvornost koje korisnik nije svestan? To su događaji - iskrivljeni, pojednostavljeni, svedeni na ono što u datom trenutku deluje kao suština, ne uvek događaji i situacije na Balkanu, nego i izmaštane prilike.

Njegovo jezgro je formirano kasnih tridesetih godina devetnaestog veka kada britanski putnici po prvi put odlaze u “skriveni deo Evrope” pre u potrazi za herojskim mitovima, nego za prirodnim resursima. Nekoliko faktora, uključujući Prvi i Drugi srpski ustanak, rane posete Grčkoj, Albaniji i Crnoj Gori, ali i stranice Aleksandera Kinglejka o “ponosu” i “hrabrosti” nasleđenim od turskih osvajača, oblikuju sliku o “balkanskom heroju” koji naseljava surove rubove Evrope. Slika ovakvog Balkana širi se uglavnom zahvaljujući Tenisonu i docnije, uz ironizaciju, Šou. Balkanski ratovi pokreću govor o izdajništvu, bratoubistvu, separatizmu, političkoj iracionalnosti i svakoj formi ispoljavanja mržnje prema susedima. Prvi svetski rat vraća aktuelnost mitovima o požrtvovanosti i herojstvu, da bi modernistički putopis o Balkanu oblikovao sliku evropske istočnosti; sveta koji se koleba između tradicije i modernosti. Političke prilike na Balkanu posle Drugog svetskog rata doprinele su ocrtavanju Balkana kao “leve” strane Evrope, a događaji koji su obeležili devedesete revitalizovali su stereotipe postavljene u vreme balkanskih ratova. Nekoliko slika tako sudeluje u konačnom oblikovanju onoga što se prepoznaje kao balkanistički diskurs.

Dodaj komentar


VRH